Jonki – Fosfor [P++]

Fosfor
[P++] P, Pi, PO4, Fosforan nieorganiczny

Wartości referencyjne*

Populacja	Ilość	Wiek	mg/dl	mmol/l
samce[1-16]	–	–	3,47-14,7	1,12-4,75
samce albino[1, 2, 5]	28	16-32 tygodni	4,0-9,12	1,29-2,94
samce[3]	15	10 tygodni	8,6-14,7	2,77-2,75
samce[3]	15	12 tygodni	8,2-11,8	2,64-3,81
samce[3]	9	14-16 tygodni	6,2-10,0	2,0-3,23
samce[13]	279	16-24 tygodni	4,7-12,5	1,51-4,04
samce niekastrowane[3]	22	–	6,6-8,6	2,13-2,78
samce kastrowane[1]	5	–	5,6-7,0	1,8-2,26
samice[1-16]	–	–	4,0-10,1	1,29-3,26
samice albino[1]	11	–	4,2-9,1	1,35-2,94
samice niekastrowane[2]	5	–	6,3-7,5	2,03-2,42
samice w rui[3]	10	–	4,5-10,1	1,45-3,26
samice i samce[27]	111	11 tyg. – 9 lat	b/d***	b/d***

Uwaga!
* Powyższe wartości referencyjne (normy) zostały opracowane w latach 1979-1989, na małych ilościowo populacjach młodych fretek (8 miesięcy), sedowanych (eter, chlorowodorek ketaminy lub inne) przed pobraniem krwi z żył brzusznych, szyjnych lub z serca oraz żywionych pokarmem komercyjnym (suchym), co miało wpływ na niższe wartości hematokrytu, hemoglobiny i erytrocytów oraz innych parametrów (na wartości referencyjne mają wpływ: wiek, płeć, badana populacja, warunki bytowe (dieta, period świetlny, temperatura, itp.), metody pobierania (odczynniki, grubość igły, czas, itp.), metody oznaczenia oraz badania w danym laboratorium)
** wartości referencyjne dla psów i kotów (psy: 0,9-2,0 mmol/l; koty: 1,0-2,2 mmol/l)*3,1=mg/dl^[24]
*** wartości referencyjne dla fretek: b/d [111 clinically healthy ferrets (age 11 weeks to 9 years; 61 male, 50 female). Age, sex (male or female).]^[27]
  

Surowicę do wykonania oznaczenia stężenia fosforu nieorganicznego należy oddzielić możliwie szybko – hemoliza fałszywie zawyża wyniki, a następuje nawet po krótkotrwałym przechowywaniu materiału w temperaturze pokojowej^[24].

Stężenie fosforu nieorganicznego zależy od:

• wieku (szczeniaki mają wyższe stężenia, co związane jest ze wzrostem kości)
• płci
• pH
    

Powiązane badania

Należy pamiętać, iż dany parametr rozpatrujemy łącznie z innymi, dla uzyskania pełnego i faktycznego obrazu stanu zdrowia fretki:

• Wapń
• Wit.D
• Magnez
• PTH
• Elektrolity: Sód, Potas, Chlorek, Wodorowęglany
• Wapń zjonizowany (oznaczenie wapnia zjonizowanego wymaga pobrania krwi bez dostępu powietrza, przy użyciu specjalnych strzykawek lub probówek)
    

Wzrost [hiperfosfatemia]

• przewlekła niewydolność nerek
• znaczny rozpad komórek (świeże złamania kości, chemioterapia, hemoliza, rozpad mięśni)
• nadmiar fosforu w diecie
• niskie stężenie wapnia (hipokalcemia)
• zwiększone stężenie jonów potasowych K+ w surowicy krwi (hiperkalemia, hiperpotasemia)
• zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi (hiperurikemia)
• hiperwitaminoza D (zatrucia)
• wtórna nadczynność przytarczyc pochodzenia nerkowego i przewlekła niewydolność nerek
• niedoczynność przytarczyc, rzekoma niedoczynność przytarczyc
• nadczynność tarczycy
• osteodystrofia nerkowa
• incydenty sercowo-naczyniowe grożące śmiercią
• kwasica metaboliczna i/lub oddechowa
• mocznica
• wzmożone wchłanianie fosforanów z przewodu pokarmowego
• młode zwierzęta
• hemoliza

Wzrost fosforu ponad 17,22 mg/dl [5,56 mmol/l] może świadczyć o chorobie nerek, wraz ze zmianami następujących parametrów:

• wapń poniżej 8 mg/dl [2,0 mmol/l]
• potas ponad 35,19 mg/dl [6 mmol/l]
• kreatynina ponad 0,8 mg/dl [70,72 umol/l]
• mocznik ponad 101,3 mg/dl [16,8 mmol/l]
• GGT ponad 10 U/l

Nieprawidłowo wysokie stężenie fosforanu może prowadzić do uszkodzenia narządów, spowodowanego zwapnieniami (kalcyfikacją), czyli odkładaniem się fosforanów wapnia w narządach, np. w nerkach…

Kontrolowanie poziomu fosforu w surowicy odgrywa najważniejszą rolę w profilaktyce i leczeniu zwapnienia naczyń przy schyłkowej niewydolności nerek…
   

Spadek [hipofosfatemia]

• niedobór fosforu w diecie (niedożywienie)
• zespół złego wchłaniania (względne – niedobór witaminy D lub bezwzględne – niedobór fosforu, biegunka, podawanie leków wiążących fosforany, np. długotrwałe podawanie węglanu wapnia, octanu wapnia, soli glinu)
• nadmierne przemieszczanie fosforu pozakomórkowego do komórek (leczenie kwasicy cukrzycowej, zasadowica oddechowa)
• zbyt wysokie stężenie wapnia (hiperkalcemia), związane z pierwotna nadczynność przytarczyc
• zwiększone wydalanie fosforanów z moczem (w przebiegu pierwotnej i wtórnej nadczynności przytarczyc, przy stosowaniu leków przeciwpadaczkowych, diuretyków – leków moczopędnych i glikokortykoidów, w zaburzeniu resorbcji aminokwasów, glukozy, fosforanów, kwasu moczowego, cytrynianów, białek drobnocząsteczkowych oraz jonów magnezu, potasu, wapnia, HCO3-, aktywnej postaci witaminy D3 oraz wody)
• defekt kanalikowy transportu fosforanów w nerkach (krzywica oporna na witaminę D)
• zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej
• krzywica lub osteomalacja
• cukrzyca (początek leczenia insuliną)
• hipokalemia (niskie stężenie potasu)
• przewlekłe używanie środków zobojętniających kwas żołądkowy
• ostra niewydolność wątroby 
• hemoglobinuria poporodowa
• tężyczka
• wysoka laktacja

Ostra hipofosfatemia może powodować wewnątrznaczyniową hemolizę… Konsekwencją znacznego niedoboru fosforanów nieorganicznych jest dysfunkcja wszystkich rodzajów komórek krwi:

• erytrocytów (niedobór 2,3-difosfoglicerynianu jako czynnika regulującego wiązanie tlenu przez hemoglobinę)
• granulocytów 
• płytek krwi (zmiany strukturalne i czynnościowe)

To w efekcie może prowadzić do:

• hipoksji
• wzrostu ryzyka zakażeń i skazy krwotocznej
• upośledzenia czynności centralnego i obwodowego układu nerwowego w postaci parestezji, drżenia, drażliwości, zaburzeń orientacji, afazji, ataksji, drgawek czy śpiączki
• zaburzeń czynności wątroby i nerek

Ze względu na fakt, że jedynie 1% fosforu znajduje się w płynie pozakomórkowym, interpretacja bezwzględnego niedoboru fosforanów na podstawie wyników oznaczeń laboratoryjnych jest trudna, gdyż hipofosfatemia niekoniecznie musi oznaczać zbyt niskie stężenie fosforanów w tkankach, a hiperfosfatemia nie wyklucza niedoboru fosforanów w tkankach^[44]…  

Opis

Badanie wykonuje się, aby zmierzyć stężenie fosforanu we krwi, co może być istotne w rozpoznawaniu chorób związanych:

• z nieprawidłowym stężeniem wapnia
• w przypadku chorób nerek, trzustki
• z suplementacją wapnia lub fosforanów

We krwi fosfor występuje w postaci związków nieorganicznych (które mają znaczenie kliniczne) i organicznych (estrów kwasu fosforowego – fosfolipidów i fosfoprotein)… Nieorganiczne fosforany występują w surowicy w trzech formach:

• zjonizowanej (53%)
• niedysocjujących kompleksów (35%) 
• oraz jako związki z białkami (12%)

Fosforany:

• są niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmów żywych
• wchodzą w skład kwasów nukleinowych DNA i RNA
• stanowią istotny składnik wzrostu kości 
• pełnią rolę budulcową (hydroksyapatyty i fosfoproteiny tkanki podporowej)
• odgrywają rolę regulatorową w procesach osteogenezy i osteolizy (pirofosforany)
• uczestniczą w dostarczaniu energii dla przemian metabolicznych (fosfor zawarty w wysokoenergetycznych związkach, takich jak ATP, ADP, fosfokreatyna)
• są składnikiem fosfolipidów błon komórkowych oraz błon mikrosomalnych i mitochondrialnych.
• uczestniczą w fosforylacji węglowodanów i białek wewnątrz komórki, co jest ważnym etapem procesu przetwarzania bodźców hormonalnych na działanie czynnościowe komórek docelowych
• odgrywają podstawową rolę w przemianach energetycznych komórek
• są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni i układu nerwowego
• pełnią rolę bufora, pomagając w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu – tworząc układy buforujące we krwi i w moczu, umożliwiają utrzymanie stałego pH

Około:

• 70-85% fosforanu w formie związków z wapniem wchodzi w skład kości i zębów
• 6% znajduje się w mięśniach
• 9% w innych tkankach:
  – 1% w tkance nerwowej
  – 1% w osoczu (płynnej frakcji krwi)

Fosfor dostarczany jest do organizmu z pokarmem i jest łatwo wchłaniany w jelitach, a wydalany bądź poddany reabsorpcji w nerkach, co stanowi podstawę do utrzymania jego równowagi w organizmie, która zależy także od wzajemnego oddziaływania:

• parathormonu (PTH)
• wapnia 
• witaminy D – kalcitriol (1,25(OH)2D3)
• hormonu wzrostu
• kalcytoniny
• tyroksyny
• insuliny 
• kortyzolu

W utrzymaniu homeostazy fosforanów kluczową rolę odgrywają nerki…

…

Uwaga!

Podane wartości referencyjne nie są wartościami stałymi. Ich wielkość zależy od wielu czynników: wieku, płci i metody oznaczenia użytej w laboratorium – wartości liczbowe przedstawione jako wyniki mogą mieć różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wartości podane przez autorów mają jedynie charakter orientacyjny. Indywidualny wynik należy porównać z zakresem referencyjnym dla konkretnego oznaczenia. Zaleca się, aby wyniki konsultować z własnym lekarzem weterynarii.

Uwaga!

Większość książek lub artykułów, wykorzystanych do opracowania niniejszego tematu, zostało opublikowanych jakiś czas temu, w związku z powyższym niektóre dane, metody leczenia i leki mogą być nieaktualne (wycofane z obrotu lub nigdy nie dopuszczone do obrotu w Polsce), ale Wasz lekarz weterynarii na pewno będzie wiedział czym można je zastąpić.

Większość informacji na tych stronach napisali ludzie, którzy mają duże doświadczenie w hodowli fretek jednak nie są weterynarzami. Wszystkie teksty były konsultowane ze specjalistami.

Każda chora fretka powinna natychmiast znaleźć się u wykwalifikowanego i doświadczonego weterynarza, który specjalizuje się w leczeniu fretek. Pamiętaj fretki należą do zwierząt, u których symptomy choroby występują bardzo późno, co może prowadzić do ich nagłej śmierci. Nie próbuj żadnych “domowych sposobów” bez konsultacji ze specjalistą, nawet jeśli jakiś znajdziesz gdzieś w tekście na tej stronie. Informacje tu zawarte mogą powiększyć Twoją wiedzę i wyczulić Cię na niespecyficzne objawy w zachowaniu Twojej fretki, ale pamiętaj niewłaściwa, samemu postawiona diagnoza może decydować o jej życiu.

Wszystkie prawa zastrzeżone!

…

by: Ana

foto: 
1) ferretta.pl
Fotki, zdjęcia i ryciny zamieszczono w celach poglądowych, dydaktycznych, informacyjnych lub szkoleniowych • © All rights reserved or Some rights reserved, publikacja powyższych zdjęć wymaga zgody autorów

literatura:
[1] „The ferret, Mustela putorius furo, as a new species in toxicology”, P.C. Thornton, Pauline A. Wright, P.J. Sacra & T.E.W. Goodier, Laboratory Animals (13) 1979, s. 119-124
[2] „Haematological and serum chemistry profiles of ferrets (Mustela putorius furo)”, Elsbeth J. Lee, W.E. Moore, H.C. Fryer & H.C. Minocha, Laboratory Animals (12) 1982, s. 133-137
[3] „Biology and diseases of the ferret” Fox JG., 1988, 1998
[4] „Normal Parameters and Laboratory Interpretation of Disease States in the Domestic Ferret,” article by Dr. Tom Kawasaki, 1994
[5] „Ferret husbandry, medicine, and surgery” John H. Lewington, 2000
[6] „Ferrets, Rabitts & Others: Clinical Medicine and Surgery”, Katherine E. Quesenberry and James W. Carpenter, 3rd edition, Saunders, 2012
[7] „Fretki: warunki zdrowotne, hodowla, rozpoznanie i leczenie chorób” Maggie Lloyd, 1999
[8] „Species specific hematology” Zimmerman K.L., Moore D.M., Smith S.A., Schalm’s veterinary hematology, 6th ed., Ames, Iowa: Wiley-Blackwell: 2010:852-917
[9] „Exotic companion medicine handbook for veterinarians” Cathy A. Johnson-Delaney, Eastside Anian & Exotic Animal Medical Center Kirkland, Washington, 2008
[10] „Ferrets: Clinical Pathology and Sample Collection” Morrisey J.K., Ramer J., Reavill D.R. (ed), Veterinary Clinics of North America, Exotic Practice: September 1999, s. 553-564
[11] „Diagnostics and restraint of the domestic ferret” Morrisey J.K., J.W. Carpenter, and C. Kolmstetter, Vet. Med. Vol 91(12), 1996, s. 1084-1097
[12] „Laboratory Reference Ranges for Selected Avian, Mammalian and Reptilian Species” Fudge A.M., Laboratory Medicine, Avian and Exotic Pets, W.B. Saunders, Philadelphia USA, s.269-727, 2000 
[13] „The Laboratory Ferret”, C. Andrew Matchett, rena Marr, Felipe M. Berard, Andrew G. Cawton, Sonya P. Swing, CRC Press, A volume in The Laboratory Animal Pocket Reference Series, 2012
[14] „Schalm’s Veterinary hematology” Douglas J.Weiss, K. Jane Wardrop, 6th ed., Wiley-Blackwell, 2010, s. 888-892
[15] „Ferret Medicine”, Joerg Mayer DVM, Gretchen Kaufman DVM, Cummings School of Veterinary Medicine at Tufts University, 2009
[16] „Drobne ssaki” Prof. MVDr. Zdenek Knotek, CSc, MVDr. Zora Knotkova, CSc., Brno 2004
[17] „Tchórz” Marcin Brzeziński, Jerzy Romanowski, 1997
[18] „Hodowla tchórzy” Maria Bednarz, Andrzej Frindt, 1991
[19] „Ferret for dummies” K. Schilling, 2007
[20] „How to read your report” Wellness Inc., 1993
[21] „Practical ferret medicine and surgery for the private practitioner” Finkler M., 1993
[22] „Ferret medicine and surgery” Brown S., 1992, 2001
[23] „Ferret breeding” James McKay, 2006
[24] „Wartości referencyjne podstawowych badań laboratoryjnych w weterynarii”, Anna Winnicka, SGGW, 2008 
[25] „Diagnostyka kliniczna i choroby niezakaźne zwierząt domowych” Zenon Tomicki, Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, Warszawa 1985, ISBN 8309010141, 9788309010142
[26] „Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej” Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-137-2
[27] „Reference ranges for laboratory parameters in ferrets” Hein J , Spreyer F, Sauter-Louis C, Hartmann K., Vet Rec. 2012 Sep 1;171(9):218. doi: 10.1136/vr.100628. Epub 2012 Aug 2. 
[28] „Wielka interna – nefrologia, Medical Tribune Polska” Myśliwiec M., Warszawa 2009, ISBN 978-83-60135-62-4
[29] „Nefrologia” Książek A., Rutkowski B., Czelej, Lublin 2004, ISBN 83-89309-36-X
[30] „Diagnostyka laboratoryjna w weterynarii” D.J. Meyer, J.W. Harvey, 2013, ISBN: 978-83-7609-882-1
[31] „Hematologia weterynaryjna. Atlas i przewodnik diagnostyczny” J.W. Harvey, ISBN: 978-83-7609-942-2
[32] „Anatomia weterynaryjna” K.M. Dyce, W.O. Sack, C.J.G. Wensing, 2011, ISBN: 978-83-7609-373-4
[33] „Atlas anatomii małych zwierząt” T.O. McCracken, R.A. Kainer, 2009, ISBN: 978-83-7609-090-0
[34] „Zwierzęta egzotyczne” M.A. Mitchell, T.N. Tully Jr, 2010, ISBN: 978-83-7609-182-2
[35] „Choroby wewnętrzne małych zwierząt. Tom 1″ R.W. Nelson, C. Guillermo Couto, 2008, ISBN: 978-83-7609-006-1
[36] „Choroby wewnętrzne małych zwierząt. Tom 2″ C. Guillermo Couto, R.W. Nelson, 2009, ISBN: 978-83-7609-010-8
[37] „Choroby wewnętrzne małych zwierząt. Tom 3″ C. Guillermo Couto, R.W. Nelson, 2009, ISBN: 978-83-7609-014-6
[38] „Stany nagłe małych zwierząt” S.J. Plunkett, 2009, ISBN: 978-83-7609-023-8
[39] „Saunders Handbook. Leki w weterynarii. Małe i duże zwierzęta” M.G. Papich, 2013, ISBN: 978-83-7609-643-8
[40] „Diagnostyka kliniczna zwierząt” W. Baumgartner, 2011, ISBN: 978-83-7609-308-6
[41] „Nefrologia i urologia psów i kotów” C. Dufayet, C. Maurey, 2006, ISBN: 978-83-60290-46-0
[42] „Nefrologia i urologia psów i kotów” J. Elliot, G.F. Grauer, 2010, ISBN: 978-83-7609-190-7
[43] „Diagnostyka laboratoryjna” Neumeister B., Besenthal I., Liebich H.: Urban & Partner, Wrocław 2003, s.178-180 
[44] „Rola wapnia w organizmie” Agnieszka Pater, Grażyna Odrowąż-Sypniewska, Marzenna Gruszka, Przegląd medycyny laboratoryjnej -zeszyt 2 (4) 2005 

…