Hiperestrogenizm

Nadmiar hormonów płciowych u tchórzofretek

Tchórzofretki są bardzo wrażliwe na nadmiar estrogenów – dotyczy to zarówno estrogenów produkowanych przez organizm samic i samców w czasie okresu rozrodczego (estrogeny endogenne), jak i stosowanych w celach leczniczych (estrogeny egzogenne)…

Estrogeny, w przypadku fretek, mają tragiczny i toksyczny wpływ na szpik kostny, którego zadaniem jest produkcja komórek krwi, doprowadzając do hiperestrogenizmu, czyli do anemii szpikowej!

Patogeneza

Cykl płciowy u fretek jest zależny od okresów świetlnych (długi dzień, krótka noc – okres rozrodczy – ruja; krótki dzień, długa noc – okres pozarujowy) i ma charakter poliestralny, wielorujowy – występuje ciągle, bez przerw o nieregularnej długości trwania^[12]… Oznacza to, że fretki mogą przejść kilka cykli rozrodczych (nawet 6-7) w ciągu kilku miesięcy, w danym roku…

Powyższe oznacza, że fretki w warunkach domowych mogą być non stop w ‚rui‚ przez kilka miesięcy, co ma negatywny wpływ na ich stan zdrowia:

• okres rozrodczy dla samic, trwa przeważnie od końca lutego do końca sierpnia (6 miesięcy) i w tym okresie samice są szczególnie zagrożone anemią, gdyż w ich przypadku występuje tzw. owulacja prowokowana, co oznacza że jajeczkowanie wywołane jest aktem kopulacji, a jeżeli nie dojdzie do pokrycia, to samica pozostaje w rui do końca okresu rozrodczego i dłużej, a jej jajniki kontynuują produkcję wysokiego poziomu estrogenów (hormonów płciowych), które pozostają w obiegu przez wszystkie te miesiące

• okres rozrodczy dla samców, trwa od stycznia do września, przy czym młode samce (do 1 roku życia) mają tendencje do rozpoczynania okresu rozrodczego dużo wcześniej, już od października/ listopada (8-10 miesięcy) i w tym okresie, podobnie jak samice, narażone są na niebezpieczeństwo długich rujek, może w trochę mniejszym stopniu niż samice, a przynajmniej wydaje się, że w ich przypadku proces przebiega wolniej, jest mniej zauważalny, ale również u nich kilkumiesięczna, nieprzerwana gotowość do rozmnażania i godów, ostatecznie objawia się stanem chorobowym: wycieńczeniem organizmu, osowiałością, łysieniem i anemią, co przedstawiają zdjęcia publikowane poniżej

Kilkumiesięczna gotowość do reprodukcji oznacza, że organizm fretek ciągle produkuje duże ilości hormonów płciowych, a to oznacza, że mogą doprowadzić do groźnej dla organizmu anemii i dzieje się to u około 50% fretek, zwłąszcza u tych, które w tym okresie, dodatkowo otrzymały zastrzyk hormonalny…  ;-|

W wyniku nadprodukcji hormonów płciowych, zostają dotknięte wszystkie komórki krwi:

• krwinki czerwone (które przenoszą tlen)
• krwinki białe (które chronią przed infekcjami) 
• i płytki krwi (odpowiedzialne za krzepliwość krwi)

Jeżeli taka sytuacja nie zostanie przerwana, to jest nieodwracalna i niebezpieczna dla życia fretki…

Te zależności oraz nadmiar godzin światła dotyka także fretek kastrowanych, gdyż hormony płciowe, tj. estradiol czy testosteron są produkowane w zastępstwie wyciętych gonad płciowych (jajników, jąder) przez nadnercza, które są stymulowane sygnałami otrzymywanymi z przysadki mózgowej i szyszynki, gruczołów które nie są usunięte i nadal reagują na sygnały zewnętrzne, tj. dzienna ilość światła…

Objawy

Zwiększony poziom hormonów płciowych, w tym estrogenów i związane z tym zaburzenia ze strony szpiku kostnego powodują:

1. obniżenie odporności, a co za tym idzie zwiększona podatność na różne infekcje
2. zaburzenia krzepnięcia krwi, które mogą prowadzić do wylewów krwawych i krwotoków
3. oraz widoczne, przedłużające się objawy rui, tj.:

• powiększenie narządów płciowych
• wyłysienia
• anemia

Objawy kliniczne fretek z zaawansowanym hiperestrogenizmem obejmują:

• obrzęk narządów płciowych
• wyciek z dróg rodnych
• depresję
• anoreksję (brak apetytu)
• osłabienie
• bladość błon śluzowych
• wrzody
• zaburzenia rytmu serca
• wybroczyny i wylewy krwawe pod skórą i na błonach śluzowych (dziąsłach)
• krwotoki
• wymioty z krwią
• krew w kale
• oraz obustronne symetryczne przerzedzenie włosa i wyłysienia na tylnych łapkach i po bokach ciała
• możliwe są objawy ze strony układu nerwowego
• zwiększenie ilości infekcji bakteryjnych (przeziębienia, zapalenia oskrzeli i zapalenie płuc, zapalenia pęcherza i inne zakażenia)
• u niektórych, niekastrowanych samic może dojść do zbierania się w macicy płynu i do ropomacicza

Najszybciej widocznym objawem, który może wystąpić i łatwo jest zauważalny przez opiekuna, to przełysienia, choć te oznaczają już poważny problem zdrowotny i późne stadium choroby…

Początkowo łysienie obejmuje przeważnie końcówkę ogona, co przedstawiają poniższe fotki samiczki i samca w przedłużającej się lub cichej rui (bez zewnętrznych oznak w postaci powiększonych organów płciowych)…

Z biegiem czasu, wyłysienia zajmują coraz większą część ciała…

Aż może dojść do całkowitego wyłysienia…

Wyłysienia nie zawsze muszą być połączone z anemią (hiperestrogenizmem), ale też mogą być oznaką innych, współistniejących chorób, tj.:

• nadczynność nadnerczy 
• lub nowotwory 
• czy odprysk jajnika 

Wszystkie powyższe choroby są znamienne w przypadku fretek kastrowanych…

Rozpoznanie

Jeżeli diagnoza zostanie postawiona zbyt późno, a stan jest już bardzo poważny, to fretka jest skazana na śmierć, która może nastąpić nawet w ciągu 2 miesięcy od rozpoczęcia rui…

• objawy kliniczne:

1. nawracające infekcje
2. zaburzenia krzepnięcia
3. objawy przedłużającej się rui
4. powiększenie organów płciowych
5. symetryczne wyłysienia

• w badaniu morfologicznym krwi obniżenie poziomu krwinek:

1. czerwonych (anemia)
2. białych (leukopenia)
3. oraz płytek krwi (trombocytopenia)

• badanie cytologiczne wypłuczyn z dróg rodnych:

1. wysoki odsetek komórek powierzchownych (>90%)
2. przy przedłużającej się rui widoczne są bakterie, neutrofile i niewielka ilość erytrocytów

Leczenie

Podstawą jakiegokolwiek działania, czy leczenia jest wcześniejsze wykonanie podstawowych badań morfologi i biochemii krwi, aby ocenić ogólny stan zdrowia fretki…

W przypadkach, kiedy stwierdzono już anemię, rokowania są złe albo tragiczne, ponieważ nawet jak ruja zostanie przerwana (chirurgicznie lub farmakologicznie), to zniszczenia w szpiku kostnym regenerują się miesiącami, a w między czasie anemia się pogłębia… W takiej sytuacji można próbować wyleczyć fretkę wielokrotnymi transfuzjami krwi, ale jest to ryzykowne i niebezpieczne oraz nie daje pewności wyleczenia^[14]…

Gdy parametry krwi są niekorzystne, wskazujące na anemię (PCV w granicach lub poniżej 25%), to priorytetem jest ustabilizowanie i unormowanie tego stanu, a dopiero później można myśleć o zastosowaniu np.:

• implantu
• operacji chirurgicznej 
• lub transfuzji krwi

Dwa pierwsze działania, mają na celu obniżenie poziomu hormonów płciowych we krwi, czyli wyprowadzenie fretki z „fazy” rui, co jest także głównym celem leczenia… Trzecie działanie jest ostatnią deską ratunku, decydującym o życiu i śmierci fretki…

Do momentu, kiedy szpik kostny podejmie normalną pracę po zastosowaniu wszelkich metod leczniczych, konieczne jest także leczenie podtrzymujące…

• obniżenie poziomu estrogenów – jeżeli objawy „zatrucia” hormonami płciowymi występują u fretki kastrowanej/ sterylizowanej, należy w diagnozowaniu i leczeniu uwzględnić także:

1. przetrwały jajnik (samice – pozostawiony po zabiegu fragment jajnika, który podejmuje normalna funkcję i może być źródłem estrogenów)
2. guz kory nadnerczy (samice i samce)
3. lub inny nowotwór (samice i samce)

• leczenie podtrzymujące – chorym fretkom podaje się:

1. pełnowartościową dietę
2. płyny (także w kroplówce – 3% wagi ciała)
3. żelazo, najlepiej w postaci świeżej krwi lub suszonej hemoglobiny
4. witamin z grupy B
5. oraz antybiotyki (w celu zapobiegania wtórnym infekcjom)

Ważne jest także, aby ograniczyć możliwość skaleczeń, ze względu na ryzyko krwawień… W przypadku krwotoku lub znacznego obniżenia wskaźników hematologicznych, wskazana jest transfuzja krwi…

Rokowanie

Rokowanie zależy od stopnia uszkodzenia szpiku i wyników krwi, a dokładnie jednego parametru – HEMATOKRYTU [HCT Ht PCV]:

• > 25 % – rokowanie dobre
• 15-25 % – rokowanie ostrożne
• < 15 % – rokowanie bardzo niepomyślne

Zapobieganie

Najlepszą formą zapobiegania jest:

• wszczepienie implantu
• kastracja/sterylizacja^{[13, 14]}

Należy pamiętać, że leki przeciwko rui używane u suk i kocic (do tej pory dość często i nagminnie stosowane również w przypadku fretek), nie są polecane u samic fretek, ponieważ łatwo doprowadzają do infekcji macicy (ropomacicza)^[14]…

W chwili obecnej możemy oprócz sterylizacji/kastracji zastosować również implant, który wydaje się bardzo dobrą metodą zapobiegania tej chorobie, zwłaszcza że również znacznie przesuwa w czasie zachorowanie na nadczynność nadnerczy, związanej ze sterylizacją/kastracją…

Uwaga! 

• każda tchórzofretka, u której ruja trwa dłużej niż 1 miesiąc (4 tygodnie), jest zagrożona hiperestrogenizmem (samice i samce) i/lub ropomaciczem (samice)
• każdy hormonalny lek wyciszający w formie tabletki lub iniekcji (zastrzyku), powinien zostać przeliczony na dokładną wagę fretki i jej ogólny stan zdrowia przez lekarza weterynarii i podany przed wystąpieniem rui lub w początkowej fazie jej trwanai (1 tydzień), nigdy później! – zbyt duża dawka hormonu w zastrzyku lub tabletce może wywołać hiperestrogenizm (samce i samice) i/lub ropomacicze (samice) oraz dodatkowo pogorszyć stan zdrowia fretki!

…

Uwaga!

Większość książek lub artykułów, wykorzystanych do opracowania niniejszego tematu, zostało opublikowanych jakiś czas temu, w związku z powyższym niektóre dane, metody leczenia i leki mogą być nieaktualne (wycofane z obrotu lub nigdy nie dopuszczone do obrotu w Polsce), ale Wasz lekarz weterynarii na pewno będzie wiedział czym można je zastąpić.

Większość informacji na tych stronach napisali ludzie, którzy mają duże doświadczenie w hodowli fretek jednak nie są weterynarzami. Wszystkie teksty były konsultowane ze specjalistami.

Każda chora fretka powinna natychmiast znaleźć się u wykwalifikowanego i doświadczonego weterynarza, który specjalizuje się w leczeniu fretek. Pamiętaj fretki należą do zwierząt, u których symptomy choroby występują bardzo późno, co może prowadzić do ich nagłej śmierci. Nie próbuj żadnych “domowych sposobów” bez konsultacji ze specjalistą, nawet jeśli jakiś znajdziesz gdzieś w tekście na tej stronie. Informacje tu zawarte mogą powiększyć Twoją wiedzę i wyczulić Cię na niespecyficzne objawy w zachowaniu Twojej fretki, ale pamiętaj niewłaściwa, samemu postawiona diagnoza może decydować o jej życiu.

Wszystkie prawa zastrzeżone!

…

tłumaczenie: Eva
korekta i opracowanie: Ana

foto:
1) ferretvendetta.com
2) ferretta.pl
Fotki, zdjęcia i ryciny zamieszczono w celach poglądowych, dydaktycznych, informacyjnych lub szkoleniowych • © All rights reserved or Some rights reserved, publikacja powyższych zdjęć wymaga zgody autorów 

literatura:
[1] „Fretki: warunki zdrowotne, hodowla, rozpoznanie i leczenie chorób” Maggie Lloyd, 1999
[2] „Tchórz” Marcin Brzeziński, Jerzy Romanowski, 1997
[3] „Hodowla tchórzy” Maria Bednarz, Andrzej Frindt, 1991
[4] „Biology and diseases of the ferret” Fox JG., 1988, 1998
[5] „Ferret husbandry, medicine, and surgery” John H. Lewington, 2000
[6] „Ferret for dummies” K. Schilling, 2007
[7] „How to read your report” Wellness Inc., 1993
[8] „Practical ferret medicine and surgery for the private practitioner” Finkler M., 1993
[9] „Ferret medicine and surgery” Brown S., 1992, 2001
[10] „Ferret breeding” James McKay, 2006
[11] „Ferret Medicine”, Joerg Mayer DVM, Gretchen Kaufman DVM, Cummings School of Veterinary Medicine at Tufts University, 2009 
[12] „Drobne ssaki” Prof. MVDr. Zdenek Knotek, CSc., MVDr. Zora Knotkova, CSc., Brno 2004
[13] furetti.com
[14] „Il furetto – Malattie principali”, lekarz wet. Marta Avanzi, sivae.it/furetto/furetto_ iperestrogenismo

…