Tężyczka

Poporodowa hipokalcemia, czyli niedobór wapnia

Tężyczka, zwana inaczej hipokalcemią albo rzucawką poporodową (eclampsia puerperalis) jest jedną z najpoważniejszych chorób występujących w okresie poporodowym u samic. Jej przebieg jest zazwyczaj bardzo gwałtowny, a przypadki niepoddane leczeniu mogą prowadzić nawet do śmierci zwierzęcia.

Do rzucawki poporodowej samic dochodzi na skutek gwałtownych zaburzeń w gospodarce wapniowo-fosforanowej podczas laktacji, spowodowanych znacznym przenikaniem jonów wapnia, potasu i fosforu z krwi do mleka. Mleko zawiera prawie 10 razy więcej potasu oraz 15 razy więcej wapnia aniżeli osocze krwi. Jeśli zatem ta gwałtowna utrata wapnia wraz z mlekiem w szczycie laktacji nie zostanie skompensowana odpowiednio zbilansowaną dietą, dochodzi do istotnego obniżenia poziomu tego pierwiastka we krwi, co rzutuje na stan kliniczny zwierzęcia i pojawienie się objawów chorobowych, charakteryzujących się między innymi występowaniem skurczów mięśni, zwanych tężcowymi.

Metabolizm wapnia a tężyczka

W celu lepszego zrozumienia mechanizmu powstawania tężyczki poporodowej niezbędne jest poznanie, choć w minimalnym zakresie, przemian wapniowo-fosforanowych zachodzących w organizmie.

Wapń jest niezwykle ważnym składnikiem mineralnym organizmu, wpływającym na prawidłowe funkcjonowanie większości mechanizmów regulacyjnych. Jest niezbędny w wielu procesach:

• między innymi uczestniczy w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym
• w czynności mięśni
• w prawidłowym rozwoju układu kostnego
• a także w procesach krzepnięcia krwi

Wapń występuje w organizmie w ilościach przekraczających znacznie ilości jakiegokolwiek innego pierwiastka. Najwięcej, bo około 99% wapnia znajduje się w układzie kostnym. Pozostała cześć tego pierwiastka występuje w surowicy krwi. U zdrowych samic około 50% wapnia krążącego we krwi występuje w postaci związanej z białkami osocza, a pozostała część to biologicznie aktywna postać zjonizowana, która może łatwo przenikać przez ściany włosowatych naczyń krwionośnych. W warunkach fizjologicznych stosunek poszczególnych postaci wapnia we krwi pozostaje we wzajemnej równowadze, głównie dzięki regulacji hormonalnej.

Nad przemianami wapniowo-fosforanowymi w organizmie kontrolę sprawują: witamina D oraz dwa hormony – kalcytonina (wydzielana przez komórki przypęcherzykowe tarczycy) i parathormon (uwalniany z przytarczyc).

Każda sytuacja, prowadząca do obniżenia stężenia jonów wapnia w osoczu krwi pobudza bezpośrednio komórki przytarczyc do wydzielania parathormonu, który wzmaga resorpcję wapnia i fosforanów z kości, czyli innymi słowy pobudza komórki kości do uwalniania fosforanu wapnia do krwi. Jednocześnie parathormon współdziałając synergistycznie z witaminą D zwiększa wchłanianie jonów wapnia z przewodu pokarmowego. Podwyższenie stężenia zjonizowanego wapnia w osoczu krwi hamuje uwalnianie parathormonu a wzmaga z kolei wydzielanie kalcytoniny, która działa przeciwstawnie do parathormonu. Wydzielanie kalcytoniny regulowane jest przez stężenie wapnia zjonizowanego na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, czyli wzrost stężenia wapnia w osoczu wzmaga uwalnianie kalcytoniny a spadek hamuje. Kalcytonina zmniejsza stężenie wapnia i fosforanów w osoczu krwi, głównie poprzez odkładanie tych pierwiastków w kościach. Innymi słowy zapobiega demineralizacji kości.

Wszystkie czynniki obniżające poziom wapnia w osoczu krwi predysponują do wystąpienia tężyczki poporodowej. Czynniki te, to przede wszystkim:

• błędy żywieniowe oraz niska zawartość wapnia w karmie podczas laktacji
• niedostateczna podaż wapnia u samic, które w wyniku stresu poporodowego utraciły apetyt
• upośledzenie wchłaniania wapnia w jelitach
• zaburzeniu bilansu wapnia na skutek nieprawidłowego żywienia w czasie ciąży (zwiększona podaż tego pierwiastka)

Warto podkreślić, że rzucawka poporodowa stosunkowo często jest efektem podawania zbyt dużych dawek wapnia w diecie ciężarnych samic. Niedobór wapnia może również wystąpić przed lub w czasie porodu, jednak zdarza się to rzadko. Niewłaściwie zbilansowana dieta w czasie ciąży i zwiększona podaż wapnia przed porodem hamuje bowiem czynność przytarczyc, co pociąga za sobą zmniejszenie resorpcji jonów wapnia z kości i tym samym silne uzależnienie organizmu od jonów wchłanianych z jelit. Po porodzie, kiedy u samic niejednokrotnie dochodzi do utraty apetytu, pojawia się biegunka lub dochodzi do zaparcia, wchłanianie związków mineralnych z przewodu pokarmowego jest ograniczone. Poziom wapnia we krwi sukcesywnie spada, ponieważ duże ilości tego pierwiastka przenikają do mleka. Organizm nie potrafi uzupełnić gwałtownego ubytku wapnia, ponieważ aktywność przytarczyc jest w dalszym ciągu osłabiona a zatem resorpcja jonów wapnia z kości jest minimalna. Upośledzone w ten sposób mechanizmy hormonalne, regulujące homeostazę ustroju, nie są w stanie sprostać laktacyjnemu zapotrzebowaniu na wapń. Dochodzi do hipokalcemii, czyli spadku stężenia wapnia we krwi, a następnie do obniżenia ilości wapnia wchodzącego w skład błon komórek nerwowych, co istotnie wzmaga ich przepuszczalność. W efekcie dochodzi do zaburzeń w przewodnictwie nerwowym, czyli do zakłóceń w przekazywaniu impulsów z układu nerwowego do innych komórek i tkanek organizmu, w tym między innymi do mięśni. Tężyczka powstaje zatem na skutek ciągle powtarzających się pobudzeń przekazywanych z komórek nerwowych na komórki włókien mięśniowych, czego efektem są drżenia i nadmierne skurcze mięśni.

Rozpoznanie

• wywiad z właścicielem (termin porodu, żywienie, stosowane dodatki witaminowe, usg określające przybliżoną wielkość miotu)
• badanie kliniczne – rozszerzone badania krwi, EKG
• poziom wapnia w surowicy poniżej 7mg/dl (norma 9-12mg/dl)
• odpowiedź na leczenie

Rozpoznanie tężyczki ustala się najczęściej w oparciu o obraz kliniczny choroby oraz rozmowę z właścicielem. Pewne znaczenie pomocnicze, szczególnie z punktu widzenia diagnostyki różnicowej mają badania biochemiczne krwi. Spadek poziomu wapnia poniżej 7mg/dl prowadzi zwykle do rzucawki. Norma właściwa dla samic w laktacji wynosi 9-12mg/dl. Niejednokrotnie w przebiegu tężyczki dochodzi także do spadku stężenia glukozy we krwi, co jest następstwem wzmożonej aktywności mięśni.

W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić przede wszystkim hipoglikemię poporodową, przebiegającą wśród objawów bardzo zbliżonych do tężyczki. W postawieniu właściwej diagnozy pomaga w tym wypadku badanie moczu, które podczas hipoglikemii wykazuje zwiększony poziom ciał ketonowych. Inną chorobą o podobnych do tężyczki objawach jest padaczka, przebiega ona jednak nawrotowo z nieregularnie występującymi atakami, trwającymi zwykle do kilku minut, najczęściej niezwiązanymi z okresem poporodowym. W rozpoznaniu należy uwzględnić ponadto zapalenie mózgu i opon mózgowych, zatrucie strychniną, tężec oraz wściekliznę.

Rozpoznanie objawów ewentualnej tężyczki ma ogromne znaczenie, ponieważ bez natychmiastowej pomocy samicy grozi śmierć. Większość przypadków tężyczki występuje u samic w szczycie laktacji, pomiędzy 1 a 3 tygodniem po porodzie. Objawy choroby mogą jednak pojawić się także w trakcie porodu albo w końcowej fazie ciąży, kiedy dochodzi do utraty wapnia podczas kalcyfikacji, czyli wapnienia szkieletów płodowych.

Na rzucawkę zdecydowanie najbardziej narażone są i najczęściej chorują samice:

• pierworódki
• wychowujące liczne mioty (plenne)
• samice z obfitą laktacją
• małe samice

W niektórych przypadkach rzucawka może pojawić się u samic:

• z małym miotem
• lub nawet u tych, które z różnych przyczyn utraciły cały miot

Objawy

Pierwsze zauważalne objawy rzucawki to przede wszystkim zmiana w zachowaniu samicy, która staje się niespokojna, podniecona, przestaje zajmować się szczeniętami, ma przyspieszony oddech. W miarę rozwoju choroby pojawiają się także problemy z chodzeniem – samica wykazuje sztywny chód, niezborność ruchów, drżenia mięśniowe, nadwrażliwość na bodźce. Po kilkudziesięciu minutach do kilku-kilkunastu godzin od wystąpienia objawów wstępnych obraz tężyczki staje się bardziej wyraźny. Samica najczęściej leży na boku lub mostku i nie jest w stanie się podnieść. Pojawiają się drżenia oraz skurcze mięśni. Objawom tym towarzyszy zwykle wzrost temperatury ciała oraz tachykardia (przyspieszenie akcji serca), wytrzeszcz gałek ocznych, lękliwe spojrzenie, skurcze mięśni żwaczy, nierzadko występuje ślinotok. Oddechy stają się utrudnione i rzężące, źrenice mogą być rozszerzone, odruchy są osłabione lecz nie wygasają, w związku z czym samica nie traci świadomości. W dalszej kolejności dochodzi do nagłych skurczy całego ciała, kończyny są wyprostowane, a mięśnie poprzecznie prążkowane skrajnie napięte. Często obserwuje się skurcz tężcowy wszystkich mięśni czego wynikiem może być opisthotonus, czyli łukowate wygięcie ciała z odrzuceniem głowy do tyłu. Czasem do napadów drgawek dochodzi pod wpływem bodźców dźwiękowych lub dotykowych. Temperatura ciała w zaawansowanym stadium choroby ulega silnemu podwyższeniu, niejednokrotnie nawet powyżej 41^oC, głównie na skutek pobudzonej aktywności mięśniowej. Czas od wystąpienia objawów do pełnego rozwinięcia się obrazu klinicznego choroby wynosi 8-12 godz.

Tężyczka może jednak przebiegać bez tych charakterystycznych objawów, samica może być jedynie w widoczny sposób osłabiona, apatyczna. Należy obserwować dziąsła i wewnętrzna stronę powiek – powinny być różowe, bladość wchodząca w szary odcień jest sygnałem alarmowym. Przy jakichkolwiek wątpliwościach należy natychmiast wezwać weterynarza!

Przy braku podjęcia natychmiastowego leczenia może dojść do śmierci na skutek niewydolności oddechowej lub hipertermii i obrzęku mózgu.

Leczenie

Podstawą leczenia tężyczki jest dożylne, powolne podawanie preparatów wapniowych. Należy to zrobić jak najszybciej, zanim rozwiną się zaawansowane objawy, które mogą prowadzić nawet do śmierci samicy i przez to maluchów.

Podczas dożylnego podawania preparatów wapniowych konieczny jest monitoring samicy, ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia objawów ubocznych ze strony układu sercowo-naczyniowego.

Kontrola leczenia:

• przy nasilonych objawach konieczne jest odstawienie maluchów od matki na 12-24 godzin i sztuczne dokarmianie preparatem mlekozastępczym –  kiedy wystąpią nawroty rzucawki konieczne może być odstawienie szczeniąt na czas zdecydowanie dłuższy
• w przypadku wystąpienia gorączki należy chłodzić samice (zimne okłady, lód) i nie wolno podawać leków przeciwgorączkowych!
• kontrolne badania poziomu wapnia w surowicy – modyfikując dawkowanie preparatów doustnych w zależności od wyników

Z uwagi na niebezpieczeństwo wystąpienia objawów ubocznych ze strony układu sercowo-naczyniowego podczas podawania preparatów wapniowych wlewy dożylne powinien bezwzględnie wykonywać lekarz weterynarii. Lek powinno podawać się kilkakrotnie aż do ustąpienia objawów. Skuteczna dawka wapnia jest bardzo zróżnicowana. U małych samic wystarczy zazwyczaj podanie 1,0-2,0ml roztworu wapnia (dootrzewnowe podanie boroglukanianu wapnia). Godną polecenia zasadą jest dodatkowe podanie odpowiedniego preparatu wapniowego w iniekcji domięśniowej, w momencie gdy widoczne są już skutki wlewu dożylnego, pozwala to bowiem na przedłużenie działania leku. Warto jednak pamiętać o tym, że preparaty wapniowe wykazują silne działanie drażniące, w związku z czym nieumiejętne podanie leku, np. w tkankę podskórną obok żyły albo niedostatecznie głęboko domięśniowo może spowodować martwicę okolicznych tkanek (szczególnie należy pamiętać, że fretki mają słabą strukturę mięśniową). Należy podkreślić, że ustąpienie objawów nerwowych nie oznacza zakończenia leczenia. Wskazane jest aby dawkę wapnia, która okazała się skuteczna przyjąć za ilość dobową i podawać ją przez kilka dni w formie podzielonej 3 razy dziennie.

Z chwilą gdy samica zaczyna się normalnie poruszać i przyjmować pokarm niezbędne jest podawanie preparatów wapniowych doustnie. Mogą to być zmielone skorupki jaj lub syropy stosowane u ludzi, bądź zbilansowane preparaty mineralno-witaminowe dla zwierząt (uwaga na preparatu, które niestety mają zbyt małe ilości wapnia). W związku z tym, że istnieją tendencje do nawrotów rzucawki dawkę wapnia należy powtarzać dość często. Wskazane jest także doustne podawanie witaminy D3 (wątróbka gęsia, żółtka).

W przypadku odstawienia szczeniąt, dobre wyniki przynosi karmienie naprzemienne – mlekiem matki, czyli dopuszczanie młodych do ssania oraz sztuczne, preparatem mlekozastępczym. Możliwe jest również podzielenie miotu na dwie grupy karmione naprzemiennie przez samicę i sztucznie albo dopuszczanie szczeniąt do ssania matki co drugi dzień z dokarmianiem ich mlekiem sztucznym w dniach pozostałych. Sztuczne dokarmianie nie stanowi dużego problemu jeśli tężyczka wystąpi w okresie przechodzenia szczeniąt na karmę stałą. W tych przypadkach należy jedynie zwiększyć szczeniętom ilość pokarmu stałego.

Zapobieganie

Podstawą profilaktyki tężyczki poporodowej jest stosowanie u samic ciężarnych i karmiących zbilansowanej diety. Przy karmieniu dobrej jakości karmą dodatek wapnia u samic ciężarnych nie jest konieczny, za to należy go stosować u samic karmiących, zwłaszcza w szczycie laktacji.

Należy bardzo uważać, ponieważ zbyt duże dawki wapnia w diecie ciężarnych samic mogą również być przyczyną tężyczki poporodowej u samic karmiących oraz na zubożenie lub całkowite zahamowanie laktacji!

Podstawą profilaktyki tężyczki poporodowej jest stosowanie u szczennych i karmiących samic właściwej diety. Należy zwrócić uwagę na podawanie zbilansowanych oraz obfitych w makro- i mikroelementy karm, szczególnie w trakcie drugiej połowy ciąży i podczas laktacji. W prawidłowo zbilansowanej dawce pokarmowej stosowanej podczas ciąży stosunek wapnia do fosforu (Ca:P) powinien wynosić od 1:1 do 1,2:1. Stosunek taki zachowany jest w bardzo dobrej jakości karmach przemysłowych, w związku z czym przy żywieniu karmą gotową dodatek wapnia u samicy w trakcie ciąży nie jest konieczny, należy go jednak stosować u samic karmiących, zwłaszcza w szczycie laktacji.

Należy pamiętać, że samice, które wykazywały objawy tężyczki mają tendencje do nawrotów choroby podczas następnych laktacji. U takich samic należy bezwzględnie po porodzie stosować karmę dla samic karmiących z dużą zawartością wapnia i innych mikroelementów lub podawać dodatki mineralno witaminowe zawierające wapń. Należy także unikać stosowania podczas ciąży karm o dużej zawartości roślin o dużej zawartości fitynianów, które mogą wiązać wapń i predysponować do hipokalcemii. U samicy z licznymi miotami ryzyko pojawienia się rzucawki można ograniczyć dokarmiając część miotu mlekiem zastępczym co drugi dzień lub co drugie karmienie, w sposób opisany wcześniej.

Nie!!!

Mówimy Nie! aplikacji wapnia domięśniowo samiczkom rodzącym:

• jest bezsensowne, nie wywołuje skurczy i nie skraca akcji poporodowej
• nie wzmacnia samicy, a tylko serwuje jej niewyobrażalny ból
• może zubożyć a nawet wstrzymać laktację!
• wapno może aplikować WYŁĄCZNIE lekarz weterynarii!!!

…

Uwaga!

Większość książek lub artykułów, wykorzystanych do opracowania niniejszego tematu, zostało opublikowanych jakiś czas temu, w związku z powyższym niektóre dane, metody leczenia i leki mogą być nieaktualne (wycofane z obrotu lub nigdy nie dopuszczone do obrotu w Polsce), ale Wasz lekarz weterynarii na pewno będzie wiedział czym można je zastąpić.

Większość informacji na tych stronach napisali ludzie, którzy mają duże doświadczenie w hodowli fretek jednak nie są weterynarzami. Wszystkie teksty były konsultowane ze specjalistami.

Każda chora fretka powinna natychmiast znaleźć się u wykwalifikowanego i doświadczonego weterynarza, który specjalizuje się w leczeniu fretek. Pamiętaj fretki należą do zwierząt, u których symptomy choroby występują bardzo późno, co może prowadzić do ich nagłej śmierci. Nie próbuj żadnych “domowych sposobów” bez konsultacji ze specjalistą, nawet jeśli jakiś znajdziesz gdzieś w tekście na tej stronie. Informacje tu zawarte mogą powiększyć Twoją wiedzę i wyczulić Cię na niespecyficzne objawy w zachowaniu Twojej fretki, ale pamiętaj niewłaściwa, samemu postawiona diagnoza może decydować o jej życiu.

Wszystkie prawa zastrzeżone!

…

by: Ana na podstawie konsultacji z lekarzem weterynarii Panem dr Pawłem Botko

foto:
1) ferretta.pl
© Fotki, zdjęcia i ryciny zamieszczono w celach poglądowych, dydaktycznych, informacyjnych lub szkoleniowych • © All rights reserved or Some rights reserved, publikacja powyższych zdjęć wymaga zgody autorów 

literatura i linki:
[1] „Tchórz” Marcin Brzeziński, Jerzy Romanowski, 1997
[2] „Hodowla tchórzy” Maria Bednarz, Andrzej Frindt, 1991
[3] „Fretki: warunki zdrowotne, hodowla, rozpoznanie i leczenie chorób” Maggie Lloyd, 1999
[4] „Biology and diseases of the ferret” Fox JG., 1988, 1998
[5] „Ferret husbandry, medicine, and surgery” John H. Lewington, 2000
[6] „Ferret for dummies” K. Schilling, 2007
[7] „How to read your report” Wellness Inc., 1993
[8] „Practical ferret medicine and surgery for the private practitioner” Finkler M., 1993
[9] „Ferret medicine and surgery” Brown S., 1992
[10] „Ferret breeding” James McKay, 2006
[11] „Fretki – specyfika chowu pokojowego oraz najważniejsze problemy zdrowotne”, Dr Ewa Śmielewska-Łoś, lek. wet. Tomasz Piasecki, Magazyn Weterynaryjny vol. 11 nr 74/2002
[12] „Wybrane wskaźniki mleka i krwi suk ze zdrowym i chorym gruczołem sutkowym”, Michał Dzięcioł, Tadeusz Stefaniak, Jan Twardoń, Roland Kozdrowski, Medycyna Wet. 2006, 62(1)
[13] „Bakteryjne zapalenia gruczołu sutkowego…”, Tomasz Seweryn, Zdzisław Boryczko, Życie Weterynaryjne 2009, 84(2)
[14] pl.wikipedia.org/wiki/Gronkowce
[15] pl.wikipedia.org/wiki/Gronkowiec_z%C5%82ocisty
[16] pl.wikipedia.org/wiki/Paciorkowce
[17] pl.wikipedia.org/wiki/E.coli
[18] notatki.e-klasa.info/2008/09/26/mastitis-u-klaczy-suk-i-kotek/
[19] woju.webd.pl/podstrona/kastracja.htm
[20] przychodniaweterynaryjna.com/cgi-bin/moin.cgi/guzynowotworowe
[21] atheneum.pl
[22] malamuty.om.pl
[23] pl.wikipedia.org
[24] pl.wikipedia.org/wiki/Hipertermia

…